Anayasa değişikliği “cumhurbaşkanlığı sistemi” olarak anlatılmakta, tartışılmaktadır.
Başkanlık sistemi getiren değişikliğin “cumhurbaşkanlığı sistemi” olarak nitelendirilmesinin hukuksal bir gerekçesinin olup olmadığının araştırılması, anayasa değişikliğinin, Anayasanın 1.maddesindeki Cumhuriyet’i kaldırıp kaldırmadığı ya da kaldırılmasına ilişkin bir hukuksal olanak yaratıp yaratmadığı sorusunu doğurmaktadır.
Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna bakıldığında Devlet ile Cumhuriyet ilişkisi konusunda şu saptamalar yapılabilir.
1. 1921 Anayasası’nda Cumhurbaşkanı yoktu çünkü Devlet bir cumhuriyet değildi.
1921 Anayasası’nın 3.maddesi devleti “Türkiye Devleti” olarak adlandırıyordu.
29 Ekim 1923’te Cumhuriyet ilan edilince, Anayasanın 1. maddesi değiştirildi, “Türkiye Devletinin şekli Hükümeti, Cumhuriyettir.” kuralı getirildi.
Anayasanın 11. maddesine “Türkiye Reisicumhuru Devletin Reisidir.” kuralı konuldu.
2. 1924 Anayasasının 1.maddesinde cumhuriyet hükümet biçimi olmaktan çıkıp devletin kendisi oldu. Buna göre “Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir.”
1961 ve 1982 Anayasalarında hükmün yer aldığı 1.maddenin başlığı “Devletin Şekli”dir.
3. Cumhurbaşkanı, Cumhuriyet anayasalarında “Devletin başı (1924/m.32, 1961/m.97, 1982/m.104) olarak düzenlenmiştir.
Yürütme organının diğer kanadı ise başbakan ile bakanlar kuruludur (1924/44 vd., 1961/102 vd., 1982/109 vd.).
4. Bakanlar Kurulu ve Başbakanın kaldırılması ve yürütme işlevinin tek makama verilmesi durumunda bu makam artık cumhurbaşkanı değildir, başkandır. Anayasa değişiklikleri de yaygınlıkla “başkanlık sistemi” olarak tanıtılmaktadır.
5. Anayasa değişikliği yürürlüğe girdiğinde, anayasanın hukuken var ettiği devlet, “Türkiye Devleti” olacaktır.
Bu durumda siyasal rejim, cumhuriyet olarak nitelenebilse de Devlet için “Türkiye Devletinin şekli Hükümeti, Cumhuriyettir” ya da “Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir” denilemeyecektir. Anayasanın 1.maddesi değiştirilmesi gereken bir kural olarak varlığını sürdürecektir.
Bizim anayasa tarihimizde hükümet biçimi ile devlet biçimi 1924’ten beri aynı anlamda kullanılmıştır. Bu anayasa değişikliği ile “şekli hükümet” cumhuriyet olmaktan çıkarılıp başkanlığa dönüştürülmektedir. Hükümet biçimi cumhuriyet olan devletin adı “Türkiye Cumhuriyeti” iken başkanlık hükümeti gelince “Türkiye Devleti” olacaktır.
Prof. Dr. Onur Karahanoğulları’nın 29 Mart 2017 tarihinde www.telgrafhane.org sitesinde yayımlanmış olan yazısıdır.
